[ประวัติศาสตร์นอกตํารา] การรับรู้เรื่องราวของพระเจ้าอโศกในหมู่ชาวพุทธเถรวาท ส่วนใหญ่เป็นการรับอิทธิพลจากคัมภีร์พุทธศาสนาของลังกาที่แต่งขึ้นห่างจากเหตุการณ์ในรัชสมัยของพระเจ้าอโศกถึงราว 700 ปี เช่น "คัมภีร์ทีปวงศ์" คัมภีร์อรรถกถา “สมันตปาสาทิกา” และ "คัมภีร์มหาวงศ์ พงศาวดารลังกาทวีป"

ข้อความในคัมภีร์เถรวาทจากลังกาทั้งหลายล้วนไม่สอดคล้องกับหลักฐานจารึกของพระเจ้าอโศกเอง ที่ปัจจุบันค้นพบแล้วทั้งในและนอกอินเดียราว 30 จารึก ซึ่งในทางประวัติศาสตร์ถือว่า จารึกเหล่านี้คือหลักฐานสำคัญ เนื่องจากมีอายุร่วมสมัยเดียวกับพระเจ้าอโศก

จากหลักฐานที่พระเจ้าอโศกที่ได้ทรงให้จารึกขึ้นเองนี้ มีเพียงการส่งคณะทูตออกไปเพื่อแจ้งหลัก "ธรรมวิชัย" ให้แก่บรรดาบ้านเมืองต่าง ๆ ได้รับรู้ หลังพระองค์ทรงเศร้าสลดจากเหตุการณ์สงครามกับแคว้นกลิงคะ ทำให้มีผู้ล้มตายนับแสนคน และพระองค์ได้หันมายึดหลัก "ธรรมวิชัย" ในการปกครอง

ในทางกลับกัน ไม่มีข้อความในจารึกใด ๆ เลยที่ระบุถึงการส่งพระสมณทูต 9 สาย ไปเผยแผ่หลักธรรมของพระพุทธเจ้ายังดินแดนต่าง ๆ อย่างที่คัมภีร์พุทธศาสนาฝ่ายเถรวาทได้แต่งไว้ เหตุใดเรื่องราวการส่งสมณทูต 9 สายไปเผยแผ่พุทธศาสนา โดยเฉพาะอย่างยิ่งการส่ง "พระโสณะ" และ "พระอุตตระ" มายังดินแดนสุวรรณภูมิ จึงปรากฏอยู่ในคัมภีร์ของลังกาที่ถูกแต่งขึ้นในราว พ.ศ. 900 หลังยุคพระเจ้าอโศกนานนถึง 700 ปี

ที่สำคัญ...พุทธศาสนาน่าจะเข้ามาประดิษฐานในดินแดนสุวรรณภูมิ และประเทศไทยเมื่อใดกันแน่จากหลักฐานโบราณคดีและเอกสารต่าง ๆ ติดตามได้ในประวัติศาสตร์นอกตำรา ตอน "ไม่มีพระโสณะ-อุตตระ ในจารึกอโศก"